متن‌شناسی و معرفی کتاب حماسی سالارنامه

سالارنامه کتابی حماسی به شیوة شاهنامۀ فردوسی است. در این اثر تاریخ ایران از ابتدا تا زمان سرودن آن، دوران زمامداری مظفرالدین قاجار، به نظم درآمده است. این کتاب دو بخش دارد؛ بخش نخست به نام نامۀ باستان از ابتدای تاریخ ایران تا پایان پادشاهی یزدگرد ساسانی را در بر می‌گیرد و سرودۀ روشنفکر و آزادی‌خواه کرمانی، میرزا آقاخان است. پس از آنکه عوامل حکومتی قاجار او را کشتند، ملااحمد حافظ عقیلی کرمانی ـ در اندک زمانی بعد از سرودن این اثر ـ ادامۀ کار را تا دورۀ مظفرالدین‌شاه به انجام رساند. ملااحمد بن حافظ در خدمت عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما، سالار لشکر ایران بود و به همین سبب نام کتاب را سالارنامه گذاشت. اکنون تنها سه نسخه از این اثر موجود است که نگارنده با سیری در آنها به معرفی و متن‌شناسی کتاب می‌پردازد. شاعر با بینشی نو به رخدادهای تاریخی گذشته می‌نگرد و آنها را به پیروی از فردوسی در سبک حماسی بیان می‌کند؛ باتوجه‌به به این نکته‌ها چهارچوب کلی‌ای از تاریخ ایران، از ابتدایی‌ترین دوران تا زمان قاجار به زبان شعر می‌توان ارائه داد. زبان شعری آقاخان روان و یکدست و از صنایع ادبی به دور است؛ اما ملا احمد حافظ همواره می‌کوشد از عناصر بلاغی به‌ویژه تشبیه و ایهام استفاده کند؛ همچنین در مقایسه با زبان نامۀ باستان، مطالب شاعر یکدست نیست. آقاخان از ابتدایی‌ترین زمان ایران برای تاریخ واقعی سخن گفته است. البته به سبب وجودنداشتن اسناد تاریخی تحت تأثیر کتاب‌های دساتیری بوده است؛ اما در دوره‌های بعد تاریخی، به‌ویژه مادیان و هخامنشیان و اشکانیان و سلوکیان و ساسانیان، با اسناد کشف‌شدۀ باستان‌شناسان و ترجمۀ خطوط قدیمی، تاریخ صحیحی به زبان شعر ارائه می‌دهد. احمد بن ملاحافظ نیز با استفاده از تاریخ‌های گوناگون دورۀ اسلامی ایران، به‌ویژه روضه‌الصفا ادامة دوره‌های تاریخی را به نظم درمی‌آورد و تاریخ درست و فشرده‌ای ارائه می‌کند.